De kracht van intervisie: humor als (misplaatste) leidraad.
In elk geintje zit een seintje!!
Onlangs begeleidde ik een intervisie en één van de deelnemers wilde graag een casus bespreken over ‘misplaatse humor’ waar hij zich aan kon storen. Het woord misplaatst vond ik een mooi woord en ik vroeg aan de persoon wat maakt dat hij dit woord gebruikte. Hij gaf aan dat het niet passend was in het gezelschap en hij zei: “En dan bedoel ik met het is misplaatst als de zender daar zelf lollig over doet, denkt dat hij leuk is en zelf lacht en anderen daar op de een of andere manier in meesleept ”. We hebben bij dit soort gebeurtenissen kort stil gestaan en er kwamen een aantal bevindingen naar boven. Een van de deelnemers zei: ’mijn opleider gaf me ooit een goed advies namelijk “in elk geintje zit in een seintje” en vanaf dat moment ben ik me altijd bewust geweest van de geintjes die ik maakte met mijn patienten en met mijn vrienden. Immers als zender weet je niet welke betekenis de ontvanger aan jouw geintje geeft’.
Een stukje verleden….
Deze uitspraak sloot aan bij een collega die mij attent maakte op de uitspraak ‘in elk grapje zit een kern van waarheid’. Dit speelde zich af tijdens een training waar één van de deelnemers voortdurend veel aandacht vroeg met zijn opmerkingen die door hem blijkbaar als humorvol werden gezien: hij lachte om zijn eigen grapjes. Wat daar zichtbaar werd, is dat sommigen vrolijk meelachten, anderen vielen stil en anderen keken verbaasd. Als gedragsobservant in spé, gaf ik bij mijn collega aan, dat mij de wisselende gedragingen van de aanwezigen opviel. Zijn opmerking ‘in elk grapje zit een kern van waarheid en iedereen reageert daar vanuit zijn eigen referentiekader en behoefte op’, is me vanaf dat moment altijd bijgebleven.
In de wereld van alledag speelt humor een belangrijke rol. Of dat nu gaat om grappige opmerkingen tijdens een vergadering, een hilarisch sketch op televisie of een lachwekkende video die viraal gaat op Social media, humor brengt verbinding. Het gezegde ‘in elk geintje schuilt een seintje’, suggereert echter dat humor dieper gaat dan oppervlakkig vermaak.
Humor is een andere manier van iets zeggen wat je normaal niet snel zou doen.
Humor heeft een evolutie doorgemaakt en is diep geworteld in de menselijke geschiedenis. Kern is dat humor in sommige gezelschappen sneller en gemakkelijk aanwezig is dan bij anderen. Dat heeft een reden. Humor is een sociaal mechanisme en een manier om banden te versterken binnen sociale groepen. Uit onderzoek blijkt dat aanwezige pijn, verdriet, een gemis, somberheid, een serieuze sfeer door humor wordt verzacht. Samen met elkaar lachen is een vorm van luchtige communicatie die vertrouwen en verbondenheid tussen mensen bevordert. Dit zien we ook terug bij baby’s die beginnen te lachen nog voordat ze kunnen praten, wat aantoont dat humor een fundamenteel menselijk vermogen is.
Wat gebeurt er in ons brein als we lachen?
Wanneer we lachen, worden er chemische stoffen in onze hersenen vrijgegeven die ons een gevoel van geluk en welzijn geven: endorfine en dopamine. Deze hormonen fungeren bij wijze van spreken als natuurlijke pijnstillers. Niet alleen endorfine wordt aangemaakt door ons brein als we ons gelukkig voelen, ook het hormoon dopamine komt vrij. Dat hormoon geeft ons een gevoel van beloning en plezier. Als we het genot van deze beide hormonen ervaren, staat ons ‘natuurlijk’ niets in de weg om daar gebruik van te maken en het ‘natuurlijk’ en gemakkelijk te laten stromen. In een gezelschap waar de sfeer al ontspannen is (endorfine en dopamine stromen) kan een geintje een excellente aanvulling zijn voor het optimaliseren van de stemming en de sfeer. Anderzijds kan een geintje een excellente manier zijn om een sombere gelaten sfeer om te zetten naar ontspanning en welbevinden. Een sfeer die door sommigen aanwezigen als (te) serieus, (te) pijnlijk of verdrietig wordt ervaren en er behoefte is ‘dat er iets moet gebeuren’.
Een geintje plaatsen heeft veelal te maken met het delen van ervaringen of bevestigen van de eigen waarheid: gelijk willen hebben, zich gehoord voelen, rekening houden met etc. Een goede grap is een subtiele manier om een eigen standpunt te maken maar ook een manier om sfeer te maken vanuit een onderliggende behoefte om samen een aangename sfeer te behouden. Humor is dan sociale lijm.
Humor als sociale lijm
Wat is de keerzijde van humor als sociale lijm: vaak is er een coping mechanisme aanwezig waar de persoon die zo gemakkelijk is met grapjes een manier heeft gevonden om om te gaan met (onbewuste) stress en moeilijke dan wel voor hem/haar lastige situaties waar iemand zo snel mogelijk uit wil. Het woord onbewust is hier van toepassing. Immers degene die als humorvol bekend staat, zal mede door het rijkelijk vloeien van hormonen verminderde bewustwording hebben voor de vraag ‘wat maakt dat humor voor mij zo belangrijk is (geworden) in mijn leven’ of ‘wat maakt dat ik dit nodig heb in gezelschap?’
Humor en een daarbij behorende gemoedelijk sfeer, stelt een persoon/gezelschap in staat om afstand te nemen van (contextuele, ongewenste) problemen en het perspectief voor zichzelf en de ander te veranderen. Kortom: het levert de persoon altijd iets op, iets waar hij zich senang bij voelt. Het stellen van een vraag is altijd moeilijker dan het plaatsen van een geintje als een seintje.
Is humor gebaseerd op een element van waarheid?
Grappen die onschuldig bedoelt zijn, kunnen een bepaald vooroordeel in stand houden. Effect kan zijn dat mensen zich niet gerespecteerd of gewaardeerd voelen, alert zijn op de grappen en voor de zogenaamde grapjas op hun hoede zijn en blijven. Het kan bij de ander leiden tot een (stressvolle) alertheid op het maken van fouten. Dit tast ontegenzeglijk de relatie aan en brengt met zich mee dat lastige onderwerpen of een ernstige situatie niet besproken kan of gaat worden. Het is belangrijk om gevoeligheid en respect te tonen voor de gevoelens en ervaringen van anderen. Hoewel humor een krachtig communicatiemiddel kan zijn, is het van belang om de impact van de taal te begrijpen en ervoor te zorgen dat het niet kwetsend is voor anderen. In die zin kent humor altijd een waarheidselement.
Conclusie
“In elk geintje zit een seintje” herinnert ons eraan dat humor meer is dan alleen maar een lach op het gezicht van de ander of voor jezelf. Het is een manier om verbinding te maken en de wereld om ons heen te begrijpen. Tijdens de intervisie gebeurde er iets bijzonders. Door onze dialoog merkten de deelnemers dat ze op een andere manier gingen kijken naar de persoon die in hun omgeving altijd grapjes maakte. Ze begrepen dat er achter het geintje misschien wel een wereld schuil ging van pijn, herinneringen, verdriet waar de grappenmaker met de humor aan voorbij kan gaan. We kwamen samen tot de conclusie dat lachen veel oplevert, voor ontspanning zorgt en verbinding geeft. We bedachten echter ook dat achter de humor een diepere boodschap schuil gaat, een seintje en hunkering naar menselijke verbondenheid en begrip. Kortom: humor levert kortstondige maar geen duurzame ontspanning op, het geeft verbinding, vermindert stress, verbetert de stemming en kan bijdrage tot creativiteit. De keerzijde is dat humor beledigend en kwetsend kan zijn. Het kan leiden tot pestgedrag en miscommunicatie.
De deelnemer uit mijn intervisie groepje nam zich voor om de volgende keer als de zender opnieuw over zou gaan tot (misplaatste) opmerkingen die grappig bedoelt zouden zijn de ander de vraag gaat stellen: ‘wat wil je met deze opmerking nu precies zeggen’?
*Tekst deels geleend uit mijn boek “Mijn Dikke-ik”.
